Panel 3 - POR QUE S’EN IBAN. RAZONS

     

  Obreros casa Barraque 1900-1910 (Fuen. Ikerzaleak)

  En a fábrica Cherbero (Fuen. Ikerzaleak)

  Os ninos tamién treballaban en as alpargatas (Fuen. Ikerzaleak)

 

  As condizions de vida yeran precarias y os treballos escasiaban; yeran tiempos de probeza. En Mauleón bistaba treballo p’as mullés; si yeran muito chovens o pai teneba que da-lis premiso, a vezes a ilesia.

  Se deciba esta copleta: As mozas s’en van ta Francia- os mozos enta Ribera- nos quedamos ensolicaus-dica otra primavera.
Si as golondrinas dejaban o lugá suyo, una, dos, tres, cuatro temporadas llevaban o nombre d’o lugá suyo d’origen. Nos n-ibamos por nesecidá; os pais nos mandaban t’alli porque no bistaba treballo. (Testimonio Maria Barba)

  A primé noticia que conoxemos ye de dos aragoneses que se casoron en Mauléon, en 1869, yeran de Fago y Salvatierra. Ellos fan vení a una hermana y a o novio y este ye o punto de partida d,un movimiento migratorio que contina dica a 2ª Guerra Mundial. Alredó de 1900 ⅓ d’a población de Mauleón ye española.

  Estas migracions se cortan durante a guerra de 1914- 1918, se tornan a fé en os años 1920- 1930 :a güera cevil española fa que muitos simpatizans d’a República viengan ta Mauleón dende 1936.

  Estas chens veniban d’os lugás montañosos y probes entre navarra y Aragón en do a población vive con dificultá d’agricultura y d’a madera; con poco treballo en otoño e ivierno; ye o momento en que as industrias de Mauleón tien nesecidá de mano d’obra..

  Dimpués de 1850 plega a Industrialización: Cuando se ubrioron as primés fábricas feba falta mano d`obra. A mecanización pediba muita mano d’obra y esta mano d’obra heba partiu enta América d’o sur en busca de una vida mejó anque tamién fuyendo d’o reclutamiento, en particulá durante a guerra de 1870-71. Asina que os primés instalaus atrayen a otros que teneban al plegá una aduya. Bista que fe nota que en os años ‘70 se fició una clamada de mano d’obra española, especialmen navarra y aragonesa .

  Cuando dejan de vení? Cuando os lugás d’origen se quedan sin chen; asina Salvatierra que teneba mas de 1000 habitans antis de 1914 y que en tie 300 (en o año 1986). Cuando España se industrializa ellas s’en han iu ta Zaragoza, Barcelona, Madrid, una miqueta mas tardi ta Pamplona.

  Os hombres tamien heban veniu antis de 1870, continoron viniendo a parti de 1880-1890; teneban muitas mas treballos, a más de sandalieros, peons, leñadós, canteros, treballaban en a construcción de carreteras o en a electrificación. Ellos han siu menos estacionals que as mullés, pagaban pensión, escusaban menos y a más en a estacion muerta podeban fe otras cosetas.