Panel 6 - COMO VIVIBAN Y EN DÓ

     

  Mullés en a fuen de Licharre. Fuen Ikerzaleak

  Alojamiento feito por o patrón L. Beguerie. Fuen Ikerzaleak

  Alredó de 1910-1914, 600 personas estan en pensión en 213 fogarils, as mulles chovens viviban 8 o 10 en una mesma cambra.
  Chorrontan: “ Yeramos 5, chentabamos en a cocina; s, itaba un colchón en suelo y se dormiba allí en a mesma cocina.”

  En casa Glaria estabas alto, bajo o tellau y tenebas que bajá, t’abajo, en do bistaba un water a la turca p’a chen que viviba en a casa, incluiu o amo; y l’agua en a bomba o en a fuen de Licharre. Dormibamos 3 en una cama, en otra cambra bistaba 3 camas (a mai, a hermana y a patrona con dos fillas; una cocina pa tos, uno feba o güego, dimpués l’otro o tocino; cada uno feba a comida suya, zarrapita de caldo .. yera una vida fortal, fortal… pero yeramos chovens y no plorabamos” As condicions no yeran güenas asina que bistió en casa Glaria casos de tifus causaus por filtracions d’agua puerca en os pozos. As tomas d’agua se ficioron en os años 1936-37-38. En Licharre bistaba una unica fuén pa to o barrio bajo y un lavadero que se plenaba de mulles”.

As mulles yeran muito sobrias en as chentas.

  Se feba l’aseo en a bomba, fora, de mañanas; no bistaba jabón. Si bistaba peines finos; s’en iba ta fuen a replegá l’agua, cada uno con o cantaro suyo; pa tené agua callén feba falta o caldero sobre o fogaril. A salú d`os obreros no yera mala, yeran chovens y fortals , habituaus a condicions de vida dificils en as regions montañosas y pobres de do veniban; si cayeban malos no bistaba seguridá social, yera menisté paga a o docto, aunque muitos no cobraban; en as fábricas si bel treballadó se feba mal nada de nada.

  As mullés aragonesas yeran sobrias y esto chocaba muito. Cuasi nunca chentaban carne; compraban bacalau y otros pescaus; de mañanas chentaban “migas” (en una sartana meteban sebo de cordero (li n’en daban en a carneceria), una miqueta d’ajo, ceboja, pimiento colorau y finas rebanadas de pan. Feban cocé ixo y yera o desayuno suyo dica meidia. Antonzes chentaban muita sopa, verdura tamién; zarrapita de vino, zarrapita de café. En os años 1900- 1914 se compraba a os campesinos a güen precio verduras, patatas, queso, leche, güegos”.
En o caldero meteban una miqueta de ceboja y bella coseta que ellas feban rehogá o sofreí y que daba güena oloreta a toa casa. A más lo replenaban con agua; una heba trayiu una hogaza que se cortaba toa en o caldero. Zarrapita de carne tos os dias; os viernes pescau, bacalau u otros; de nuei tocino , muitas patatas , salsetas, muito pan, de 2 kgs”.